Veranderingen in de normale routine kunnen in theorie de vruchtbaarheid of de menstruatiecyclus beïnvloeden. Het effect kan echter heel verschillend zijn, bijvoorbeeld een enkele dag of een hele cyclus. Omdat elke vrouw anders reageert op veranderingen, is het over het algemeen belangrijk om je cyclus te kennen en te observeren.
Deze beïnvloedende factoren kunnen je lijf verstoren:
Slaap-waakritme
De jaarlijkse tijdsverandering kan een factor zijn
Tijdzones
Ploegendienst
Stress
Stressbestendigheid
Gewicht, BMI en vetpercentage
Natuurlijke invloeden
Omgevingsinvloeden
Slaap-waak ritme
Veel van onze fysiologische processen werken volgens een vast ritme, een 24-uurs cyclus, het zogenaamde circadiaans ritme, onze "innerlijke klok" die synchroon loopt met het dag-nacht ritme. Veel hormonen worden beïnvloed door dit ritme: de grootste hoeveelheid prolactine wordt bijvoorbeeld geproduceerd in de uren na het slapen gaan, terwijl testosteron zijn maximum bereikt in de ochtenduren. Onze interne klok beïnvloedt onze slaap, spijsvertering, lichaamstemperatuur, hart en bloeddruk. Aan de andere kant wordt dit ritme beïnvloed door factoren uit onze omgeving: maaltijden, lichaamsbeweging en stress. Onze interne klok is belangrijk en essentieel voor de basale lichaamstemperatuur. Klinische studies tonen aan dat de basale lichaamstemperatuur kan variëren afhankelijk van hoeveel of hoe lang je hebt geslapen (1). Als je bijvoorbeeld minder dan vier uur slaapt, heb je waarschijnlijk een iets lagere temperatuur dan wanneer je meer dan zeven uur slaapt. Dit temperatuurverschil kan worden verklaard door het bioritme. Na een bepaalde tijd moeten bepaalde fysiologische processen in het lichaam - zelfs als je slaapt - op gang komen omdat ze niet te lang kunnen rusten. Na hoeveel uur slaap dit het geval is, verschilt van persoon tot persoon en is afhankelijk van de levensstijl van het individu. Je kunt op elk moment meten met Daysy, zolang je ten minste 1 uur slaap van goede kwaliteit hebt gehad, onmiddellijk na het wakker worden in de ochtend meten, voordat je opstaat en actief wordt. Zoals beschreven kan een kortere of verstoorde nachtrust leiden tot temperatuurschommelingen die extra rode of gele dagen kunnen veroorzaken. Deze temperatuurschommelingen hebben geen invloed op de nauwkeurigheid van Daysy. Ons algemene advies is om te meten zodra je wakker bent geworden uit je langste slaap van de nacht.
De jaarlijkse tijdsverandering kan een factor zijn
In Europa wordt de klok op de laatste zondag in maart een uur vooruit gezet (zomertijd) en op de laatste zondag in oktober een uur terug (wintertijd). Misschien heb je gemerkt dat je in deze periode een paar temperatuurschommelingen hebt, waarschijnlijk is de achtergrond dat je lichaam moet wennen aan de nieuwe omstandigheden.
Tijdzones
Hoe mooi reizen ook kan zijn, het kan vaak ook vermoeiend en stressvol zijn. Een direct effect kan het uitstellen of in extreme gevallen zelfs het uitblijven van de eisprong zijn. Reizen door tijdzones wordt vaak als bijzonder onaangenaam ervaren, omdat onze interne klok niet meer synchroon loopt. We kennen dit allemaal als jetlag. Als je Daysy meeneemt op reis, zul je gemerkt hebben dat je de eerste dagen wat temperatuurschommelingen hebt, wat heel normaal is. Normaal gesproken is de vuistregel dat je ongeveer 1 dag per tijdzone nodig hebt om je lichaam eraan te laten wennen.
Ploegendienst
Ploegendienst gaat meestal gepaard met fysieke stress. Normaal gesproken uit deze stress zich in een verstoorde of minder goede nachtrust. Een onderzoek uit 2002 toonde aan dat 50% van de verloskundigen die in ploegendienst werken ervaring hebben met onregelmatige cycli (2). Cyclische veranderingen hebben vooral invloed op de folliculaire fase, d.w.z. de fase vóór de eisprong, wat in de meeste gevallen heeft geleid tot een verlenging van de folliculaire fase (3). Interessant is dat verloskundigen die altijd nachtdiensten draaiden een relatief kortere maar constante cyclus hadden (minder dan 25 dagen). Verloskundigen die gedurende een lange periode van meerdere jaren gemengde diensten draaiden, hadden de grootste variabiliteit in cycli (3). Langere cycli of uitschieters worden meestal gecompenseerd door Daysy. Het is belangrijk dat je regelmatig meet om Daysy zoveel mogelijk aanwijzingen te geven om je vruchtbare en onvruchtbare dagen te berekenen.
Stress
Veel onderzoeken hebben aangetoond dat stress in zijn verschillende vormen je cyclus (4) direct kan beïnvloeden. De fysiologie achter stress is zeer complex en voor een groot deel nog niet goed begrepen. Zeker is dat vooral de bijnierschors een grote rol speelt. Stress (fysiek en psychisch) uit zich vaak in een verkorte luteale fase, de tweede fase van de cyclus. Normaal duurt de luteale fase ongeveer 14 tot 16 dagen. Als deze korter is dan tien dagen, spreekt men van luteale fase insufficiëntie (CLI). Wat veroorzaakt luteale fase insufficiëntie? Progesteron, dat samen verantwoordelijk is voor de stijging van de basale lichaamstemperatuur en voor de verhoogde bloedtoevoer naar de baarmoeder, deelt een basisbouwsteen met adrenaline, dat wordt gevormd in de bijnierschors. Onder stress wordt er veel adrenaline geproduceerd en de adrenaline neemt deze basisbouwsteen weg. Als gevolg daarvan wordt er weinig progesteron aangemaakt en wordt de luteale fase verkort. Uit een Amerikaans onderzoek bleek dat vrouwen met een stressvolle baan (hoge eisen, maar weinig controle) meer dan twee keer zoveel kans hadden op een verkorte luteale fase dan vrouwen met een minder stressvolle baan (5). Dagelijks sporten, en dat tot het punt van uitputting en de daarmee gepaard gaande fysieke stress, kan leiden tot een verandering in de cyclus. Vooral cycli zonder eisprong zijn erg moeilijk bij intensief sporten (6).
Stressbestendigheid
De natuurlijke weerstand tegen stress varieert tijdens de cyclus en is het laagst rond de eisprong en in de luteale fase. De achtergrond is dat het lichaam zich voorbereidt op een mogelijke zwangerschap en het immuunsysteem (dat direct gerelateerd is aan stress) relatief matig reageert. Dit is de enige manier om ervoor te zorgen dat een embryo dat bestaat uit eigen en vreemde cellen (d.w.z. genetisch vreemd) niet wordt afgestoten door het lichaam (7). Deze omstandigheid verklaart ook waarom vrouwen vaak ziek worden tijdens de luteale fase.
Gewicht, BMI en vetpercentage
Je lichaamsgewicht heeft niet alleen invloed op je algemene gezondheid, maar ook direct op je cyclus. Met de Body Mass Index (BMI) kun je je lichaamsvet schatten. De BMI wordt berekend door het lichaamsgewicht (in kilo's) te delen door de lengte (in meters) in een vierkant. Vanuit medisch oogpunt ligt een normale BMI tussen 20-25 kg/m2. Vrouwen met een normale BMI hebben matig de meest constante en minste cycli zonder eisprong. Niet het lichaamsgewicht, maar het percentage lichaamsvet heeft een directe invloed op je vruchtbaarheid en je cyclus. Oestrogeen in het bijzonder wordt opgeslagen in lichaamsvet en draagt bij aan ongeveer een derde van de totale oestrogeenbalans.
Overgewicht: Vrouwen met overgewicht (BMI 25-30) of obesitas (BMI +30) en een hoog lichaamsvetpercentage hebben relatief vaak cycli zonder eisprong. De reden hiervoor is dat oestrogeen, dat matig wordt opgeslagen in overtollig vet, ervoor zorgt dat er geen eisprong kan plaatsvinden.
Ondergewicht: Het tegenovergestelde geldt voor vrouwen met ondergewicht (BMI <20). Door het lage vetgehalte in het lichaam kan oestrogeen niet worden opgeslagen, met als gevolg dat er minder oestrogeen beschikbaar is. Ongeveer 50% van de vrouwen met ondergewicht heeft een onregelmatige menstruatiecyclus. Als je lijdt aan ernstig ondergewicht, is het heel belangrijk voor je algemene gezondheid dat je onder bepaalde omstandigheden medisch advies en hulp inroept.
Alle bovenstaande factoren zijn gebeurtenissen die de berekening van vruchtbare en onvruchtbare dagen kunnen beïnvloeden. In onze recente studie, "The Performance of a Fertility Tracking Device", hebben we systematisch geanalyseerd hoe Daysy omgaat met fysiologische veranderingen in de individuele menstruatiecyclus (bijv. leeftijd, BMI, cycluslengte, overslaan van metingen, hoge vs. lage gemiddelde temperatuur, temperatuurstappen) en welke directe invloed deze hebben op de algoritmeberekeningen.
In totaal werden 107.020 cycli van 5.328 vrouwen meegenomen in het onderzoek!
Natuurlijke invloeden
Zoals je misschien al weet, ovuleert elke vrouw normaal gesproken één keer per cyclus. Na de ovulatie is de rijpe eicel maximaal 18 uur vruchtbaar. Sperma kan zich onder optimale omstandigheden (rond de eisprong) maximaal vijf dagen verplaatsen en bevruchten in het lichaam van de vrouw. Samen geeft dit een vruchtbaarheidsvenster van in totaal zes dagen. Het vruchtbare venster is de periode van je cyclus waarin je zwanger kunt worden. Omdat je cyclus onderhevig is aan normale schommelingen, berekent Daysy enkele extra mogelijk vruchtbare dagen om het vruchtbare venster niet te missen.
Een van de doelen van dit onderzoek was om uit te zoeken hoeveel van de dagen die als onvruchtbaar (groen) waren berekend, in het individuele vruchtbare (geel/rood) venster vielen. Om ervoor te zorgen dat de eisprong niet werd gemist, werd het vruchtbare venster verlengd tot acht dagen. De volgende cyclusscenario's werden opgenomen in de analyse:
In totaal was slechts 0,6% van de weergegeven dagen groen, hoewel ze zich in het vruchtbare venster bevonden en dus "rood" (mogelijk vruchtbaar) hadden moeten zijn (zie grafiek). Echter, 50% van deze "vals groene dagen" waren vijf dagen voor de eisprong en zouden dus slechts een minimale kans op zwangerschap hebben gehad tijdens deze periode.
Omgeving invloeden
Naast natuurlijke factoren zijn er ook invloeden die kunnen worden beïnvloed door de omgeving, d.w.z. van buitenaf. Deze factoren zijn onder andere het aantal gemeten dagen en het normale fluctuatiebereik in de metingen (bekend als temperatuuruitschieters).
Uitschieters in temperatuur
Temperatuursstoornissen kunnen veroorzaakt worden door een aantal of een combinatie van vele factoren:
Te korte of verstoorde nachtrust
Heel vroeg opstaan terwijl dit atypisch voor je is
Ploegendienst
Ongewoon alcoholgebruik
Stress, psychologische spanning, opwinding
Verandering van omgeving (reizen, vakanties, grote verandering van klimaat)
Het tweede doel van het onderzoek was om erachter te komen welke invloed temperatuurschommelingen hebben op de berekening van vruchtbare en onvruchtbare dagen. Om een antwoord te krijgen, werd Daysy "gevoed" met vooraf bepaalde temperatuurgegevens (zie figuur a-d).
Uit de analyse bleek dat temperatuurschommelingen een directe invloed hebben op de berekeningen van Daysy. Wanneer deze schommelingen tussen gemeten dagen klein zijn (zie figuur a), berekent het algoritme meer groene (onvruchtbare) dagen (56%). Als de schommelingen erg groot zijn (zie figuur d), berekent het minder groene dagen (43%) en meer gele dagen (17%). Op deze manier kun je zien hoe Daysy zich aanpast aan individuele omstandigheden. Gemiddeld hebben Daysy-gebruikers temperatuurschommelingen zoals weergegeven in figuur c.
Aantal ongemeten dagen
Een andere factor die een rol speelt bij het berekenen van het aantal vruchtbare en onvruchtbare dagen is het aantal gemeten dagen. Natuurlijk zijn er altijd dagen waarop je de meting overslaat. Dat hoort bij het leven. Daarom was het voor ons belangrijk om de invloed van het aantal gemeten dagen op de berekening van vruchtbare en onvruchtbare dagen te bestuderen. Hiervoor werden de datasets verdeeld in groepen die elk tussen 0-20%, 20-40%, 40-60% of 80-100% van alle dagen hadden gemeten.
53,1% van de gebruikers (in totaal 47.800 cycli) die Daysy gedurende 80-100% van hun cyclus gebruikten, werd gemiddeld 41% vruchtbare (rode) dagen en 42% onvruchtbare (groene) dagen geregistreerd. De analyse laat zien dat Daysy zich aanpast aan individuele situaties.
Referenties
1) Hibi, M. et al. Effect of shortened sleep on energy expenditure, core body temperature and appetite: a human randomised crossover trial. Sci. Rep. 7, 39640 (2017).
2) Labyak, S., Lava, S., Turek, F., and Zee, P. Effects of shiftwork on sleep and menstrual function in nurses. Healthcare for Women International , 23(6–7):703–714, 2002.
3) Attarchi, M., Darkhi, H., Khodarahmian, M., Dolati, M., Kashanian, M., Ghaffari, M., Mirzamohammadi, E., and Mohammadi, S. Characteristics of menstrual cycle in shift workers. Global Journal of Health Sciences , 5(3):163–172, May 2013.
4) Ferin, M. Clinical review 105: Stress and the reproductive cycle. Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism , 84(6):1768–1774, Jun 1999.
5) Hatch, M. C., Figa-Talamanca, I., and Salerno, S. Work stress and menstrual patterns among American and Italian nurses. Scandinavian Journal of Work, Environment and Health , 25(2):144–150, Apr 1999.
6) Reilly, T. The menstrual cycle and human performance: An overview. Biological Rhythm Research , 31(1):2000.
7) Pehlivanoglu, B., Balkanci, Z. D., Ridvanagaoglu, A. Y., Durmazlar, N., Ozturk, G., Erbas, D., and Okur, H. Impact of stress, gender and menstrual cycle on immune system: Possible role of nitric oxide. Archives of Physiology and Biochemistry , 109(4):383–387, Oct 2001.
Authors: Niels van de Roemer, Andrea de Groot